Od 29 maja 2020 roku, obowiązuje zgodnie z decyzją Rady Polityki Pieniężnej NBP nowa stopa referencyjna w wysokości 0,1 punktu procentowego. Dotychczas od 5 marca 2015 roku ( z drobną zmianą w marcu i kwietniu 2020 roku) stopa referencyjna wynosiła nieprzerwanie 1,5 punktu procentowego. Najprawdopodobniej Narodowy Bank Polski, korzystając z dostępnych przez siebie instrumentów dąży do poprawy sytuacji dłużników w okresie pandemii wirusa Covid – 19, który znacząco może im utrudniać spełnienie świadczeń pieniężnych winnych wierzycielowi.
Stopa referencyjna określa minimalną cenę, po jakiej bank centralny organizuje operacje otwartego rynku na rynku międzybankowym. Operacje te polegają na zakupie bądź sprzedaży przez bank centralny krótkoterminowych papierów wartościowych w celu przywrócenia równowagi na rynku.
Dla osób fizycznych najważniejszą funkcją stopy referencyjnej jest określanie wysokości odsetek kapitałowych oraz odsetek za opóźnienia. Odsetki kapitałowe, określone w art. 359 kodeksu cywilnego, stanowią wynagrodzenie wierzyciela za korzystanie z jego kapitału, czyli pieniędzy. Zgodnie z ww. ustawą odsetki kapitałowe są płatne co roku z dołu (do końca roku kalendarzowego, licząc od dnia powstania obowiązku płacenia odsetek). W sytuacji gdy termin płatności jest krótszy niż rok, to dłużnik jest zobowiązany do zapłaty odsetek jednocześnie z zapłatą należnej wierzycielowi sumy pieniężnej. W sytuacji gdy strony nie ustalą wysokości odsetek, wynoszą one 3,5 punktów procentowych + stopę referencyjną NBP. Na dzień dzisiejszy w związku z tym domyślna (ustawowa) wysokość odsetek kapitałowych wynosi 3,6 punktów procentowych.
Jan Kowalski w celu zakupu mieszkania wziął kredyt w Banku na 30 lat w wysokości 200.000,00 zł. Oprocentowanie kredytu wynosi 4.00 % w skali roku i stanowi sumę stałej marży Banku i Wiboru ( referencyjna wysokość oprocentowania pożyczek na polskim rynku międzybankowym). Przy założeniu, że wartość Wiboru pozostanie niezmienna w okresie trwania umowy Jan Kowalski w ramach odsetek kapitałowych będzie zobowiązany do zwrotu na rzecz Banku kwotę 240.000,00 zł. Co roku jest on zobowiązany do zapłaty na rzecz Banku w ramach odsetek kapitałowych kwotę 8.000,00 zł.
W celu ochrony dłużnika ustawa zakłada pewne ograniczenia w wysokości odsetek kapitałowych, która nie może w stosunku rocznym przekroczyć dwukrotności wysokości odsetek ustawowych. Na dzień dzisiejszy odsetki maksymalne wynoszą 7,2 punktów procentowych. W związku z powyższym, gdyby Jan Kowalski zawarł umowę kredytu, w której wskazano, że oprocentowanie kredytu w skali roku wynosi 10%, to byłby on zobowiązany do zapłaty odsetek kapitałowych w wysokości odsetek maksymalnych, czyli 7,2 %.
Odsetki za opóźnienia określone w art. 481 kodeksu cywilnego, stanowią wynagrodzenie wierzyciela za opóźnienie dłużnika ze spełnieniem świadczenia pieniężnego. Są one w związku z tym odpowiednio wyższe niż odsetki kapitałowe. Na dzień dzisiejszy domyślna (ustawowa) wysokość odsetek za opóźnienia wynosi 5,6%. Stanowi ona sumę 5,5 punktów procentowych i stopy referencyjnej NBP.
Jan Kowalski zawarł z Bankiem w 2010 roku umowę kredytu indeksowanego kursem CHF. 1 lipca 2020 roku wytoczył przeciwko Banku powództwo o unieważnienie umowy kredytu albo uznanie za bezskuteczne klauzul umownych dot. kursu CHF w związku z zastosowaniem niedozwolonych postanowień umownych. 30 czerwca 2023 roku Sąd Apelacyjny uznał nieważność zawartej umowy kredytu, zobowiązując strony do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. W momencie wytoczenia powództwa Jan Kowalski spłacił na rzecz Banku kwotę 150.000,00 zł, od których liczymy od 1 lipca 2020 roku odsetki za opóźnienia (Bank, wiedząc, że otrzymane środku są mu nienależne powinien niezwłocznie zwrócić otrzymane świadczenia pieniężne). W związku z powyższym Bank poza zwrotem Janowi Kowalskiemu kwoty 150.000,00 zł jest także zobowiązany w ramach odsetek za opóźnienia do zwrotu kwotę 25.200,00 zł. Co roku Bank był zobowiązany do zapłaty na rzecz Jana Kowalskiego kwoty 8400 zł, co wynosi ok. 23 zł za każdy dzień opóźnienia. Proces trwał 1095 dni, z czego wynika kwota 25.200,00 zł.
Tak jak w przypadku odsetek kapitałowych ustawa zakłada pewne ograniczenia w ich wysokości, które mogą wynosić maksymalnie dwukrotność odsetek ustawowych. Na dzień dzisiejszy wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienia wynosi 11,2% w stosunku rocznym i tak samo jak w przypadku odsetek kapitałowych w sytuacji, gdy są one na podstawie umowy wyższe niż maksymalne, to dłużnik jest zobowiązany do zapłaty należności jedynie w wysokości odsetek maksymalnych.
adwokat in spe Andrzej Zorski
prawnik Bartosz Potrykus
